مجلس سنای ایران
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
|
این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
مجلس سِنا بر اساس قانون اساسی مشروطیت ایران، یکی از دو مجلس قانونگذاری ایران بود.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخچه
مجلس سِنا از آغاز مشروطیت تا سال ۱۳۲۸ هجری شمسی تشکیل نگردید، اما از آن سال بهبعد در هفت دوره منعقد شد. به موجب قانون اساسی مورخ ۱۳۲۴هـ . ق حکومت ایران علاوه بر مجلس شورای ملی باید داری مجلس دیگری به نام ” مجلس سنا“ باشد ولی به علت بعضی از مخالفتها تا پایان سلطنت رضاشاه پهلوی درباره این شاخه قوه مقننه تصمیمی اتخاذ نگردید. پس از شهریور ۱۳۲۰ با اشغال ایران توسط متفقین و تبعید رضاشاه و سست شدن پایههای سلطت پهلوی، مقالاتی در مطبوعات نوشته میشد و از دولتهای وقت تقاضای تشکیل این مجلس میشد و محمدرضا پهلوی نیز نسبت به تأسیس آن علاقهمند بود، تا اینکه در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۲۷ش دولت حکیمی لایحه تشکیل مجلس سنا را تقدیم داشت که با اعتراضات زیادی از سوی برخی از نمایندگان مجلس شورا روبهرو شد ولی بالاخره با تلاش عدهای از دولتمردان اساسنامه آن تدوین و به تصویب مجلس شورا و صحه شاه رسید. تشکیل مجلس و اختیارات آن طبق اصول ۴۳، ۴۴، ۴۵ و ۴۶ متمم قانون اساسی پیشبینی شده بود که شرح آن در این مجمل نمیگنجد و تنها به برخی از آنان اشاره خواهد شد. به موجب اصل ۴۳ قانون اساسی تعداد نمایندگان مجلس سنا شصت نفر بوده که سی نفر از طرف مردم (پانزده نفر از تهران و پانزده نفر از شهرستان) و نیمی دیگر از سوی شاه (پانزده نفر از تهران و پانزده نفر از شهرستان) انتخاب میشدند که گروه اول سناتورهای انتخابی و دسته دوم به سناتورهای انتصابی معروف بودند. انتخابات مجلس سنا در هر دوره قانون گذاری همزمان با انتخابات مجلس شورای ملی شروع و اخذ رأی در یک روز انجام میشد. سناتورها باید شرایط خاصی را برای عضویت در مجلس سنا داشته باشند که به صورت اختصار بیان میشود: این اشخاص از بین نخستوزیران، وزرا، معاونین، استانداران، امرای بازنشسته ارتش، استادان دانشگاه و قضات با داشتن ۱۵ تا ۲۰ سال سابقه و اشخاصی که حداقل ۳ دوره نمایندگی مجلس شورا را داشتند انتخاب میشدند.
در حقیقت مجلس سنا به ”مجلس شیوخ“ معروف بود زیرا هر فردی که واجد شرایط مذکور نبود نمیتوانست به مجلس سنا راه یابد و گفته میشود گه گاهی هم برای اینکه اشخاص موردنظر واجد شرایط سناتوری شوند به طور موقت احکامی صادر میشد.
[ویرایش] دوران قانون گذاری
مجلس سنا کلاً هفت دوره قانون گذاری داشتهاست:
- اولین دوره مجلس سنا : همزمان با شانزدهمین دوره مجلس شورای ملی در ۲۰ بهمن ۱۳۲۸ در تالار مجلس شورا گشایش یافت اما در سال ۱۳۳۱ هنگام مبارزات ملی شدن صنعت نفت و قطع روابط سیاسی با انگلیس و همچنین مخالفت مجلس سنا نسبت به انتخاب مجدد مصدق به نخستوزیری و سیاست وی در زمینه نفت، دکتر محمد مصدق درصدد انحلال مجلس سنا برآمد و از ورود سناتورها به عمارت مجلس شورای ملی در بهارستان جلوگیری شد به طوری که سناتورها جلسه خود را در منزل نظامالسلطنه مافی تشکیل دادند. بدین ترتیب مجلس سنا تعطیل و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دوباره تشکیل شد.
- دوره دوم مجلس سنا : در ۲۷ اسفند ۱۳۳۲ آغاز و در ۲۵ اسفند ۱۳۳۸ خاتمه یافت.
- دوره سوم مجلس سنا : در ۳/۱/۱۳۳۹ گشایش یافت و در ۱۹/۲/۱۳۴۰ به فرمان شاه منحل شد.
- دوره چهارم مجلس سنا : پس از دو سال و اندی تعطیلی در ۱۴/۷/۱۳۴۲ آغاز شد و در ۱۴/۷/۱۳۴۶ خاتمه یافت (تا سال ۱۳۴۲ش نمایندگان مجلس را کلاً مردان تشکیل میدادند ولی از این سال به بعد بانوان به مجلس سنا راه یافتند و در همین زمان نیز عدهای از بانوان به نمایندگی مجلس شورا انتخاب شدند)
- دوره پنجم مجلس سنا : در ۱۴/۷/۱۳۴۶ گشایش و در ۹/۶/۱۳۵۰ خاتمه یافت.
- دوره ششم مجلس سنا : در ۹/۶/۱۳۵۰ گشایش و ۱۶/۶/۱۳۵۴ خاتمه یافت.
- دوره هفتم مجلس سنا : در ۱۷/۶/۱۳۵۴ افتتاح شد و با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ مجلس سنا منحل شد.
[ویرایش] رؤسای مجلس سنا
رؤسای مجلس سنا از بدو تشکیل تا خاتمه پنج تن بودند: ابراهیم حکیمی، حسن تقیزاده، محسن صدر، جعفر شریفامامی، محمد سجادی که سه تن از آنان قبلاً نخستوزیر بودهاند (حکیمی، صدر، شریفامامی) و دو تن دیگر از رجال (تقیزاده، سجادی) و طولانیترین دوره ریاست مجلس سنا با شریف امامی بودهاست.
[ویرایش] بنای مجلس سنا
به دلیل اینکه قبلاً محلی برای تشکیل جلسات مجلس سنا در نظر گرفته نشده بود، در سالهای نخستین جلسات سنا در عمارت مجلس شورای ملی تشکیل میشد. ولی پس از انحلال مجلس در سال ۱۳۳۱ و گشایش دوباره آن در ۱۳۳۲ سناتورها به این فکر افتادند که هرچه زودتر محلی اختصاصی جهت مجلس سنا درنظر گرفته شود. بدین منظور برخی از سناتورها با تلاش بسیار و با موافقت محمدرضا شاه پهلوی کاخ علیرضا پهلوی را خریداری کردند و به مجلس سنا اختصاص دادند، و از اسفند ۱۳۳۳ به بعد جلسات سنا در آنجا تشکیل شد .اما چون در کاخ جدید نیز محل مناسبی برای ادارات، کتابخانه و سایر تشریفات مربوطه وجود نداشت تصمیم گرفته شد ساختمان جدیدی در کنار کاخ علیرضا احداث شود. بدین ترتیب ساختمان کنونی مجلس توسط حیدر غیایی معمار ایرانی، طراحی و ساخته شد. این بنا تا سال ۱۳۵۷ جهت جلسات مجلس سنا مورد استفاده قرار میگرفت.
پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ و انحلال مجلس ها، در ابتدا ساختمان سنا برای تهیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به محل برگزاری جلسههای مجلس خبرگان قانون اساسی تبدیل شد. پس از اتمام تدوین قانون اساسی نیز این ساختمان به مجلس شورای اسلامی اختصاص یافت و جلسات این مجلس تا سال ۱۳۸۰ در همین محل برگزار میشد. با تکمیل ساختمان جدید مجلس در میدان بهارستان، از این ساختمان تنها برای برگزاری برخی گردهماییهای دولتی و جلسات سالانه مجلس خبرگان رهبری استفاده میشود.
[ویرایش] منابع
۱. قاسم قاسمزاده، حقوق اساسی؛ کلیات حقوق اساسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶.
۲. عطاءالله فرهنگ قهرمانی، اسامی نمایندگان مجلس شورا و سنا، تهران، [بی نا، بی تا].
۳. مصطفی الموتی، ایران در عصر پهلوی؛ بازیگران سیاسی از بدو مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، [بی نا]، ۱۳۶۸، ج ۴.
۴. خواندنیها، سال ۱۸، ش ۷۸، ص ۸-۹.
۵. قانون اساسی، خونبهای مجاهدین صدر مشروطیت ایران. [بی جا]، ابوالحسن سپاه منصور، ۱۳۲۸.